Film: Silent Land

Seng Channeang in het rijstveld
Hoofdpersoon Seng Channeang (‘Moon’) in het rijstveld.

Afgelopen dinsdag, 11 oktober 2016, ging de film Silent Land in première, en een dag later werd de film vertoond in filmtheater ’t Hoogt in Utrecht, met daarna een Q&A met makers Jan van den Berg, Viraj Sing en de hoofdpersoon uit de film. De film gaat over kleine boeren in Cambodja die de strijd aan (moeten) gaan met de landbouwindustrie, of zoals de omschrijving van de film luidt:

In Cambodja wordt steeds meer vruchtbare grond ingenomen door grootschalige landbouwindustrie. In de schaduw hiervan vechten boerenfamilies voor hun landrechten om bij te blijven dragen aan lokale voedselzekerheid. Wie heeft het duurzame antwoord om de groeiende wereldbevolking te voeden? Silent Land laat de verhalen achter deze tweestrijd zien.

Het thema van de film gaat me aan het hart – ik ben niet voor niets lid van Slow Food, de beweging die strijdt voor good, clean en fair food – en ik kon deze film daarom natuurlijk niet ongezien voorbij laten gaan. Gelukkig had ik op tijd een kaartje gekocht voor deze speciale vertoning, want de zaal zat helemaal vol.

De geschiedenis van Cambodja is roerig, met Pol Pot en de Rode Khmer als dieptepunt. In die tijd zijn zo’n twee miljoen mensen omgekomen: veel intellectuelen werden vermoord, en van de boeren werd het land afgepakt waardoor velen een hongerdood stierven. Die tijd hebben de Cambodjanen gelukkig achter zich kunnen laten, maar de diepe wonden die die tijd heeft achtergelaten zijn nog altijd niet volledig geheeld.

Veel boeren bewerken weer kleine stukjes land, al is het eigendomsrecht van dat land niet altijd even duidelijk. De kleine, arme boeren zijn – zoals in zo veel landen op deze wereld – afhankelijk van de seizoenen, en goede oogsten, om in hun eerste levensbehoefte te kunnen voorzien en liefst nog iets meer. En aangezien oogsten ook wel eens minder opleveren dan men zou willen, zien veel Cambodjanen zich genoodzaakt om in buurlanden als Thailand en Vietname aan het werk te gaan in de industrie of de landbouw. Vaak gevaarlijk, en nog vaker zeer ongezond werk. In de landbouw wordt bijvoorbeeld rijkelijk met gif gewerkt, waarbij de arbeiders zich wel kunnen beschermen tegen de stoffen, maar de bescherming vaak zelf moeten betalen, zodat er van hun loon weinig overblijft.

Daarnaast investeren veel grote bedrijven uit landen als China en Vietnam in Cambodja, dat wil zeggen: ze kopen stukken grond op, om daar hun plantages voor suiker, rubber of andere gewassen neer te zetten – al naar gelang de vraag en de prijzen op de wereldmarkt. Daarbij wordt dan ook vaak veel gif gebruikt, overigens, met alle gevolgen van dien voor de boeren die om die landbouwgronden heen gevestigd zijn, denk daarbij bijvoorbeeld aan de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater.

Vaak kopen die bedrijven helemaal geen stukken op, maar nemen ze het gewoon in beslag en zetten ze er hekken om heen. Als kleine boer kun je daar weinig tegen doen; de eigendomsrechten zijn vaak onduidelijk zoals ik eerder al schreef, en als deze wèl duidelijk zijn doet de regering heel weinig tegen deze praktijken. Zie je kans om je zaak voor een rechtbank te krijgen, dan nog maak je weinig kans om te winnen: tegen de hogere machthebbers en de rijken durft met in Cambodja niet in te gaan.

Dit schetst een aardig beeld van de film, die overigens niet alleen maar een treurverhaal is. Zo is er ook een grote Cambodjaanse industrieel die stukken land opkoopt, maar de mensen daarvoor in ruil werk en een huis geeft. Zo wordt ‘Zijne Excellentie’ Mong Reththy in ieder geval geportretteerd. Of dit nou echt een weldoener is, of gewoon een megalomane industrieel wordt uit de film niet duidelijk. Misschien moet ieder voor zich daar maar een mening over vormen.

Ik vind dit gelijk ook wel één van de zwakkere punten van de film, ik zie het graag wat scherper afgetekend. Dat is natuurlijk lastig, want er is bijna overal wel plaats voor nuance. Maar dit is dus niet het enige zwakke punt: de strijd tussen de boeren en de landbouwbedrijven en het gevecht met de overheid komen allemaal wel aan bod, maar het is allemaal wat tam. Misschien ben ik inmiddels te veel ingesteld op sensationele beelden en meer controverse. Dat is dan mijn makke, ik ben echter bang dat je, door deze film zò te brengen, vooral een film maakt voor de in-crowd, de sociaal betrokken club mensen die zich hier al lang druk om maakt en daar een mening over heeft. De mensen die nog weinig tot niets af weten van deze problematiek zullen hier niet snel van onder de indruk zijn, en het lijkt me dat je dan je doel mist.

Heb je interesse in het onderwerp, dan zou ik de film zeker een keer gaan bekijken. Je krijgt in ieder geval ook een inkijkje in de Cambodjaanse cultuur (de eerste twaalf minuten zijn vrijwel geheel gewijd aan het huwelijk tussen de hoofdpersoon en haar verloofde). Verwacht dus echter niet de controverse die de officiële synopsis van de film belooft.

Gezien: Silent Land, 12 oktober, ’t Hoogt – Utrecht. Nog te zien: 14 oktober, Filmhuis Den Haag; 2 november, Filmhuis Bussum; 6 november, Filmschuur Haarlem; 13 november, De Gigant, Apeldoorn. www.silentland.org

Bij de film hoort overigens ook nog een educatief pakket. Kijk op de website voor meer informatie onder kopje ‘Educatie’.