Video

Onlangs sloot het restaurant Chez Jacqueline, aan de Korte Koestraat in Utrecht. Eén van de oudste restaurants in Utrecht, en een begrip voor veel Utrechters. Ik kende het alleen van naam, en ik heb er zelf nooit gegeten. Ja, het stond altijd wel ergens op een lijstje om toch eens uit te zoeken wat dat nou voor tentje was, want het zoemde zo af en toe voorbij. Maar uiteindelijk werd het dan toch weer een bezoek aan een hippe hotdogbar, een restaurant met gegrillde kippetjes of iets anders, buiten Utrecht. Nu kan het dus niet meer, en dan kom je er achter dat je misschien toch ècht een stukje Utrechtse culinaire historie gemist hebt.

Chez Jacqueline blijkt een restaurant te zijn geweest van de oude stempel. Met nog een garnalencocktail op de kaart (favoriet van de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen), stroganoffsaus bij je biefstuk tournedos (de saus van de chef is een klassieker, zo blijkt), ganzenlever (daar kun je iets van vinden), en blijkbaar waren er af en toe ook nog kikkerbilletjes te vinden (echt?!). Maar het restaurant stond niet alleen bekend om zijn kaart, maar ook om zijn gasten. Politici, muzikanten en sportlui kwamen er over de vloer. Zoals Anton Geesink, en ook Bruce Springsteen schijnt er gegeten te hebben.

Hoe weet ik dat allemaal? Onder andere dankzij Tom Staal, die op zijn YouTube Kanaal van Staal (mini) documentaires maakt over zaken die met eten te maken hebben. In dit geval maakte hij een drieluik over het einde van Chez Jacqueline. Drie afleveringen waarin hij praat met Stien en Carolien de Bruin (eigenaars), chefkok (en ook eigenaar) Frans van Wieren, en de gasten. In de keuken zien we ook chef Jeroen Robberegt – ook geen onbekende in Utrecht – die Van Wieren komt helpen. En ook met de gasten, zoals onder andere Ronald Giphart, die regelmatig bij Chez Jacqueline kwam. Ook burgemeester Jan van Zanen ontbreekt niet, zoals je misschien al verwacht had.

Drie leuke en interessante afleveringen van Skaveren, waar je ook nog eens leert hoe je toch die beroemde stroganoffsaus van Frans van Wieren maakt, en wat het geheim daarvan is. Hieronder vind je de directe links naar de afleveringen. Leuke drieluik, ook voor wie niet in Utrecht woont, werkt of eet!

https://youtu.be/5anZChzuTXc&w=640&h=385

https://youtu.be/yRurRgE_tjM&w=640&h=385

https://youtu.be/UNk-ZU2DHsU&w=640&h=385

Voor de afgelopen editie van de IDFA had ik een aantal foodfilms geselecteerd die mij wel interessant leken. En als ik ze dan toch bekijk, waarom dan achteraf daar niet ook wat over schrijven? Mijn recensie van Seed: The Untold Story heb je eerder al kunnen lezen (of alsnog, natuurlijk). Eén van de andere films die ik zag was Sealers – One Last Hunt. Deze film, over het laatste Noorse schip dat nog op zeehonden jaagt, had ik geselecteerd omdat het niet zozeer direct over eten ging, maar meer over de cultuur rondom het eten, en in dit geval de jacht op zeehonden.

De jacht is een omstreden onderwerp, zeehonden zijn dat ook, en de jacht op zeehonden is daarmee misschien wel een dubbel controversieel onderwerp. De suggestie van de aaibaarheid van zeehonden (op basis van hun grote kijkers, want ik geloof nooit dat die beesten echt aaibaar zijn) is daarbij vast een sterke factor. De EU heeft de handel in producten afkomstig van de zeehondenjacht verboden, maar in Noorwegen mag het nog wel gewoon. Maar ook in Noorwegen zijn er steeds meer protesten, zodat er van de vele zeehondenjagers weinig meer over zijn. Om precies te zijn is er nog één schip, en iedere vaart zou zomaar de laatste kunnen zijn.

We volgens de jagers en het schip vanaf het begin van het seizoen tot aan de terugkeer in Noorwegen en de film begint met het aanmonsteren van een aantal nieuwelingen en de reis naar het gebied waar op de zeehonden gejaagd wordt, tussen Groenland en IJsland in. Deze reis duurt al een aantal dagen, en met het steeds verder smelten van het ijs moet er ook steeds verder gevaren worden.

Bij het jagen op zeehonden worden ze eerst vanaf de boot met een geweer door hun kop geschoten, en daarna wordt met de hakapik, een knuppel met een hamerkop aan de ene, en een scherpe haak aan de andere kant, de kop ingeslagen en worden ze opengesneden zodat ze leegbloeden. Dit wordt gelukkig niet heel expliciet in beeld gebracht: bij close-ups wordt weggedraaid en bij beelden van veraf zie je het bijna niet. Wat je wel ziet is de enorme hoeveelheid bloed die een zeehond verliest, en dat contrasteert erg ‘mooi’ met het witte ijs.

Voor prachtige beelden zit je bij deze film wel goed: uitgestrekte gebieden met deinende ijsvlakten, ijsschotsen in alle soorten en maten, en ook komt het schip onderweg nog in een fikse storm terecht (waardoor het moet uitwijken naar IJsland) en ook dat levert prachtige (en ook humoristische) beelden op.

Naast veel ijs is in de film ook te zien hoe onvoorstelbaar veel zeehonden je op een dag kunt doden – op één middag meer dan 300. Die dan vervolgens allemaal aan boord geslacht worden, van de dikke huid wordt ontdaan en waarvan het vlees gepekeld wordt. Het gemak waarmee de zeehonden ogenschijnlijk gedood worden doet meer denken aan oogsten dan aan jagen: doordat de dieren niet snel over land (of ijs) kunnen voortbewegen zijn ze eigenlijk gedoemd te sterven als ze niet ruim van te voren in de gaten hebben dat er gevaar dreigt. Een hert of wild zwijn heeft dan toch meer kans, voor je gevoel.

Dit is geen film die vóór of tégen de jacht is, vind ik. Ik kan me voorstellen dat tegenstanders dit een gruwelijke film vinden en zij zullen misschien iedere film, die niet excpliciet tegen is, als propaganda zien. Voor wie jagen ziet als iets dat er bij hoort, iets dat onderdeel van de cultuur kan zijn en duurzaam kan zijn (wat goede controles vereist) is deze film vooral interessant omdat het eens een andere jacht belicht dan die waarbij de jager in het bos wachten op een hert, zwijn of konijn.

Wat ik wel jammer vond was dat er toch niet een beetje gekookt werd met zeehondenvlees…

Gezien: Sealers – One Last Hunt, 27 november 2016, IDFA, geen vertoningen bekend (status 02-12-2016), kokofilm.no

Een onverteld verhaal. Bestaat dat nog? Volgens de titelgevers van deze film dus wel. En wanneer is een verhaal onverteld? Pas als iedereen het verhaal kent is het verteld natuurlijk. Het is goed om hier bij stil te staan als ik deze film bespreek, die ik in november 2016 zag op de IDFA in Amsterdam. Wat voor mij bekende en gesneden koek is, is dat voor veel mensen misschien wel niet. Kan de film andere mensen aanspreken, en aanzetten tot nadenken over het geponeerde probleem? Of blijft het preken voor de eigen parochie waarbij de gebruikelijke verontruste club mensen zich alleen maar bevestigd ziet in hun eigen mening?

Kapstok voor Seed: The Untold Story is de verarming van onze gecultiveerde plantenwereld . Dat de biodiversiteit in de vrije natuur achteruit holt, dat weet bijna iedereen wel. Dat de diversiteit in wat we op tafel zetten ook afneemt is een stuk minder bekend. Je zou het misschien niet zeggen als je kijkt naar het aanbod aan groente en fruit in de supermarkt – om nog maar te zwijgen van wat je van ver kunt kopen in de wat exotischere winkels en de meer exclusieve groenten en fruit die in de betere restaurants op je bord belanden.

Door dat overweldigende aanbod wordt de afname in de diversiteit in bijvoorbeeld soorten asperges, broccoli, maïs, bloemkool en artisjokken aan het oog onttrokken. De eisen van de consument (en het bedrijfsleven) aan houdbaarheid en smaak hebben er voor gezorgd dat vele soorten van deze groenten en fruit verdwenen en vervangen door geoptimaliseerde monoculturen. In sommige gevallen is meer dan 90% in de diversiteit verdwenen en de film laat een aantal gepassioneerde mensen van over de hele wereld zien die hun best doen om door zadenruil en zaadbanken zoveel mogelijk van de diversiteit, die er nog over is, te behouden. De film zelf gaat eigenlijk vooral over de meest zichtbaren van alle zaden die we eten: bonen en maïs.

Dit is slechts één aspect van de film. Naast de afname in diversiteit wordt ook ingegaan op het feit dat er, naast alles wat we in ‘het westen’ kennen aan groenten en fruit, er nog veel meer eetbaars groeit in bijvoorbeeld Zuid-Amerika en Afrika. Overigens niet alleen daar natuurlijk, getuige de opmars van het wildplukken in Noord-Amerika en Europa, ook hier worden steeds meer planten (her)ontdekt als eetbaar en voedzaam.  Je moet je, wat mij betreft, wel afvragen of al die prachtige groenten, fruit en knollen uit -zeg- de Kalahari-woestijn, op grote schaal gekweekt kunnen en moeten worden voor algemene consumptie. Het is niet ondenkbaar dat hele ecosystemen ontwricht zullen worden als dat geprobeerd wordt, en zo’n plant zelfs mogelijk met uitsterven bedreigd kan gaan worden als er door onvoorzichtige massaproductie de natuurlijk balans verstoord wordt en er –tot nog toe onbekende- ziektes ontstaan. Laten we zeggen dat we als mensheid een redelijk ‘track record of stupidity’ hebben wat dat betreft.

Een ander aspect van de film belicht de grote agrogiganten als Monsanto, Syngenta en Dow AgroSciences. Dit zijn de wereldwijd opererende bedrijven die inmiddels heel veel macht hebben over onze voedselvoorziening. Door sluw handelen zijn zij in het bezit van het meeste commerciële zaaigoed, trachten zij patenten te verkrijgen op eigenschappen van groenten en fruit en combineren zij die eigenschappen met bestrijdingsmiddelen waar alleen door hen ontwikkeld zaaigoed bij kan overleven. Ook zijn de zaden die zij ontwikkeld hebben van het zogeheten ‘hybride’ type, waardoor een boer niet meer – zoals duizenden jaren gebruikelijk was – een deel van de oogst apart kan houden, zodat hij het jaar daarop ook weer kan zaaien en oogsten. Nu moet die boer dus ieder jaar weer nieuwe zaden kopen bij deze partijen, waarbij zij dus de prijs bepalen, en dus ook een monocultuur stimuleren. Dat de bedrijven er daarbij niet al te frisse praktijken op na houden is een publiek geheim, maar het publiek zijn van dat geheim is voorlopig nog niet genoeg om te zorgen dat er ècht iets verandert.

De film brengt de schaduwzijde van deze multinationals nadrukkelijk aan het licht en laat je misschien boos en gefrustreerd achter, ook al wist je (grotendeels) al hoe de vork in de steel zit. De kans dat de parochie nieuwe leden krijgt door deze film betwijfel ik. Daarvoor is de film denk ik te negatief, en wat dan als positief gebracht wordt, wordt er door ondergesneeuwd. Als kijker moet je door deze film geactiveerd en gestimuleerd worden om iets te doen, maar de verhalen over de zaadbanken en de ‘onontdekte’ eetbare planten zijn daarvoor niet genoeg, ze nemen je gevoel van machteloosheid niet weg.

De noodzaak voor dit verhaal is er, en iedereen zou het verhaal moeten kennen. Ga de film dus zien als je de kans krijgt. Het verhaal is immers pas verteld als iedereen het kent. En met een groeiende parochie krimpt het gevoel van machteloosheid vast en zeker.

Gezien: Seed: The Untold Story, 26 november 2016, IDFA, geen vertoningen bekend (status 28-11-2016), www.seedthemovie.com

Van 16 tot en met 27 november vindt weer het International Documentary Film Festival Amsterdam, oftewel IDFA, plaats. Dit documentairefestival, opgericht in 1988, geldt inmiddels als het grootste documentairefestival ter wereld, met jaarlijks meer dan 270.000 bezoekers uit binnen- en buitenland in 2015 en zo’n 1000 voorstellingen gedurende het festival. Het aanbod aan documentaires is heel divers: van korte documentaires van 15 minuten tot lange documentaires van zo’n twee uur, en over alle mogelijke onderwerpen. En dus ook over food in het brede zin van het woord: culinaire traditie, voedingsindustrie en maatschappelijke kwesties.

Ik ben door het programma heen gegaan en heb onderstaande foodfilms voor jullie geselecteerd uit het aanbod. Ik heb de films zelf ook nog niet gezien, dus daarom geen ‘ga dat zien’-tips dit keer, en de omschrijvingen van de films heb ik overgenomen van IDFA.

De kaartverkoop voor deze films is voor Vrienden van de IDFA gestart op 3 november 2016; voor alle andere mensen start de verkoop vandaag, 7 november 2016, om 19.00u. Klik op de filmafbeelding om naar de IDFA pagina van de film te gaan. Je kunt daar ook je kaartjes kopen.

Welke film(s) ga jij bekijken? Laat het me weten in de comments, of via Facebook of Twitter!

Afgelopen dinsdag, 11 oktober 2016, ging de film Silent Land in première, en een dag later werd de film vertoond in filmtheater ’t Hoogt in Utrecht, met daarna een Q&A met makers Jan van den Berg, Viraj Sing en de hoofdpersoon uit de film. De film gaat over kleine boeren in Cambodja die de strijd aan (moeten) gaan met de landbouwindustrie, of zoals de omschrijving van de film luidt:

In Cambodja wordt steeds meer vruchtbare grond ingenomen door grootschalige landbouwindustrie. In de schaduw hiervan vechten boerenfamilies voor hun landrechten om bij te blijven dragen aan lokale voedselzekerheid. Wie heeft het duurzame antwoord om de groeiende wereldbevolking te voeden? Silent Land laat de verhalen achter deze tweestrijd zien.

Het thema van de film gaat me aan het hart – ik ben niet voor niets lid van Slow Food, de beweging die strijdt voor good, clean en fair food – en ik kon deze film daarom natuurlijk niet ongezien voorbij laten gaan. Gelukkig had ik op tijd een kaartje gekocht voor deze speciale vertoning, want de zaal zat helemaal vol.

De geschiedenis van Cambodja is roerig, met Pol Pot en de Rode Khmer als dieptepunt. In die tijd zijn zo’n twee miljoen mensen omgekomen: veel intellectuelen werden vermoord, en van de boeren werd het land afgepakt waardoor velen een hongerdood stierven. Die tijd hebben de Cambodjanen gelukkig achter zich kunnen laten, maar de diepe wonden die die tijd heeft achtergelaten zijn nog altijd niet volledig geheeld.

Veel boeren bewerken weer kleine stukjes land, al is het eigendomsrecht van dat land niet altijd even duidelijk. De kleine, arme boeren zijn – zoals in zo veel landen op deze wereld – afhankelijk van de seizoenen, en goede oogsten, om in hun eerste levensbehoefte te kunnen voorzien en liefst nog iets meer. En aangezien oogsten ook wel eens minder opleveren dan men zou willen, zien veel Cambodjanen zich genoodzaakt om in buurlanden als Thailand en Vietname aan het werk te gaan in de industrie of de landbouw. Vaak gevaarlijk, en nog vaker zeer ongezond werk. In de landbouw wordt bijvoorbeeld rijkelijk met gif gewerkt, waarbij de arbeiders zich wel kunnen beschermen tegen de stoffen, maar de bescherming vaak zelf moeten betalen, zodat er van hun loon weinig overblijft.

Daarnaast investeren veel grote bedrijven uit landen als China en Vietnam in Cambodja, dat wil zeggen: ze kopen stukken grond op, om daar hun plantages voor suiker, rubber of andere gewassen neer te zetten – al naar gelang de vraag en de prijzen op de wereldmarkt. Daarbij wordt dan ook vaak veel gif gebruikt, overigens, met alle gevolgen van dien voor de boeren die om die landbouwgronden heen gevestigd zijn, denk daarbij bijvoorbeeld aan de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater.

Vaak kopen die bedrijven helemaal geen stukken op, maar nemen ze het gewoon in beslag en zetten ze er hekken om heen. Als kleine boer kun je daar weinig tegen doen; de eigendomsrechten zijn vaak onduidelijk zoals ik eerder al schreef, en als deze wèl duidelijk zijn doet de regering heel weinig tegen deze praktijken. Zie je kans om je zaak voor een rechtbank te krijgen, dan nog maak je weinig kans om te winnen: tegen de hogere machthebbers en de rijken durft met in Cambodja niet in te gaan.

Dit schetst een aardig beeld van de film, die overigens niet alleen maar een treurverhaal is. Zo is er ook een grote Cambodjaanse industrieel die stukken land opkoopt, maar de mensen daarvoor in ruil werk en een huis geeft. Zo wordt ‘Zijne Excellentie’ Mong Reththy in ieder geval geportretteerd. Of dit nou echt een weldoener is, of gewoon een megalomane industrieel wordt uit de film niet duidelijk. Misschien moet ieder voor zich daar maar een mening over vormen.

Ik vind dit gelijk ook wel één van de zwakkere punten van de film, ik zie het graag wat scherper afgetekend. Dat is natuurlijk lastig, want er is bijna overal wel plaats voor nuance. Maar dit is dus niet het enige zwakke punt: de strijd tussen de boeren en de landbouwbedrijven en het gevecht met de overheid komen allemaal wel aan bod, maar het is allemaal wat tam. Misschien ben ik inmiddels te veel ingesteld op sensationele beelden en meer controverse. Dat is dan mijn makke, ik ben echter bang dat je, door deze film zò te brengen, vooral een film maakt voor de in-crowd, de sociaal betrokken club mensen die zich hier al lang druk om maakt en daar een mening over heeft. De mensen die nog weinig tot niets af weten van deze problematiek zullen hier niet snel van onder de indruk zijn, en het lijkt me dat je dan je doel mist.

Heb je interesse in het onderwerp, dan zou ik de film zeker een keer gaan bekijken. Je krijgt in ieder geval ook een inkijkje in de Cambodjaanse cultuur (de eerste twaalf minuten zijn vrijwel geheel gewijd aan het huwelijk tussen de hoofdpersoon en haar verloofde). Verwacht dus echter niet de controverse die de officiële synopsis van de film belooft.

Gezien: Silent Land, 12 oktober, ’t Hoogt – Utrecht. Nog te zien: 14 oktober, Filmhuis Den Haag; 2 november, Filmhuis Bussum; 6 november, Filmschuur Haarlem; 13 november, De Gigant, Apeldoorn. www.silentland.org

Bij de film hoort overigens ook nog een educatief pakket. Kijk op de website voor meer informatie onder kopje ‘Educatie’.